Jubileuszowe “Grona gniewu”

Jak można uczcić jubileusz wybitnego pisarza? Inicjatywę Wydawnictwa Prószyński Media opisuje Roman Soroczyński.

27 lutego 2022 roku mija 120. rocznica urodzin Johna Steinbecka. Bieżący rok – to również 60. rocznica przyznania mu Literackiej Nagrody Nobla. Wydawnictwo Prószyński Media podeszło do tych rocznic w sposób niebanalny: rozpoczęło wydawanie ekskluzywnej kolekcji dzieł Steinbecka. Książki otrzymują twarde oprawy i nową szatę graficzną. Na polskim rynku – obok znanych dzieł amerykańskiego pisarza – pojawią się także niepublikowane dotąd teksty.

Pierwszą pozycją z kolekcji są Grona gniewu. Wydawać by się mogło, że pisanie w dzisiejszych czasach o najgłośniejszym dziele Johna Steinbecka nie ma większego sensu. Czy na pewno?

Zanim odpowiem na to pytanie, przypomnę, że John Steinbeck debiutował w 1924 roku opowiadaniem Widz. Nie ukończył studiów i podejmował się różnych, najczęściej fizycznych, prac dorywczych. Przebywanie wśród robotników w dużym stopniu ukształtowało charakterystyczną tematykę, nastrojowość i ton jego utworów. Dopiero czwarta książka, Tortilla Flat, przyniosła mu uznanie i rozgłos. Inne najbardziej znane jego powieści to – obok Gron gniewu – Myszy i ludzie, Na wschód od Edenu i Ulica Nadbrzeżna. W 1962 roku, za “realistyczny i poetycki dar, połączony z subtelnym humorem i ostrym widzeniem spraw społecznych”, przyznano mu Nagrodę Nobla.

Grona gniewu były szóstą w kolejności książką Steinbecka. Została ona opublikowana 14 kwietnia 1939 roku, nakładem Viking Press. W 1940 roku przyniosła autorowi coroczną National Book Award i Nagrodę Pulitzera. W tymże samym roku reżyser John Ford zekranizował książkę, obsadzając w roli głównej Henry’ego Fondę. Ten obsypany nagrodami film potwierdził prawo Johna Steinbecka do miejsca w kanonie literatury pięknej. W 1991 roku ukazała się druga ekranizacja, której reżyserami byli Frank Galati i Kirk Browning. Pierwsze polskie wydanie książki ukazało się w 1956 roku, nakładem Państwowego Instytutu Wydawniczego. Autorem przekładu był Alfred Liebfeld. Warto nadmienić, że w 1957 roku Teatr Telewizji Polskiej (tak, młodzi Czytelnicy, była kiedyś taka porządna scena!) wyemitował Grona gniewu w reżyserii Jerzego Gruzy.

Grona gniewu - wydanie 2022 / fot. Roman Soroczyński — Grona gniewu – wydanie 2022 / fot. Roman Soroczyński

Akcja książki toczy się w Stanach Zjednoczonych, w latach 30. XX wieku. Wielki kryzys zbiera tragiczne żniwo. Rodzina Joadów decyduje się opuścić rodzinną Oklahomę i w poszukiwaniu pracy przenieść się do Kalifornii. Po dotarciu na miejsce okazuje się jednak, że nie ma ono nic wspólnego z krainą mlekiem i miodem płynącą znaną z reklamowych folderów. Zamieszkujący ją farmerzy – sami dotknięci bezrobociem i ledwo wiążący koniec z końcem – są do przybywających do ich stanu nastawieni wręcz wrogo. Czy w takich okolicznościach Joadom uda się stworzyć dla siebie jakąś przyszłość? Ile będą gotowi poświęcić, by przeżyć?

W chwili premiery Grona gniewu wzbudziły liczne kontrowersje. Przedstawiona w niej negatywna ocena kapitalizmu rozdrażniła rządzących polityków tak bardzo, że w Stanach Zjednoczonych zakazano jej rozpowszechniania.

Sądzę, że i obecnie w niektórych gremiach (również w Polsce) Grona gniewu budzą kontrowersje. Wiele fragmentów książki jest bowiem przerażająco aktualnych. To ponadczasowe przesłanie łączy w sobie porywającą lekcję historii i niepowtarzalny sposób narracji. Pełna uniwersalnych prawd o świecie i ludziach prawie 700-stronicowa powieść w prosty sposób mówi o tym, co w życiu jest najważniejsze. Opowiada o czasach wyzysku i nierówności społecznych. Zmusza do myślenia i weryfikacji postrzegania świata. Uczy tolerancji, współczucia i szacunku. Nie pozostawia obojętnym. Przestrzega, ale daje także nadzieję.

Wydawnictwo Prószyński Media zapowiada, że w 2022 roku ukażą się jeszcze: Na wschód od Edenu, Myszy i ludzie, Ulica Nadbrzeżna, Cudowny czwartek, Tortilla Flat, Podróże z Charleyem: W poszukiwaniu Ameryki oraz Wściekły na świat – biografia autora napisana przez Williama Soudera. Jeszcze na jesieni tego roku do rąk czytelników trafi zbiór wywiadów Steinbeck. Rozmowy pod redakcją Thomasa Fenscha. W 2023 ukażą się wznowienia pozostałych powieści, a dodatkowo niepublikowane teksty non fiction Ameryka i Amerykanie.

Ech, żeby tak mieć komplet…