Powojenne demony

R

W wyniku drugiej wojny światowej Niemcy legły w gruzach. Zniszczenia dotyczyły nie tylko – a nawet nie przede wszystkim – materialnej sfery życia. Trwalsza od unicestwienia miast, dotkliwsza od okupacji i piętna klęski okazała się ruina moralna. W tysiąc dziewięćset czterdziestym piątym roku Niemcy były wyrzutkiem świata odpowiedzialnym za niewyobrażalne zbrodnie.

Trzeba było jednak przystąpić do podnoszenia kraju z ruin. Jeden z niemieckich filozofów głosił tezę, że kluczowym czynnikiem ułatwiającym odbudowę państwa było przemilczanie zbrodni nazistowskich. Jednak milczenie o przeszłości nie hamowało wyzwolonych demonów. Być może dlatego w latach 1947-1965 na terenie całych Niemiec odbywały się sprawy sądowe, które prasa ochrzciła mianem „procesów o czary”. Zaczęły pojawiać się informacje, że…

… czarownice i czarownicy – ludzie, którzy mieli sprzymierzać się ze złem i je uosabiać – dosłownie rozpełźli się po kraju.

Autorka książki Niemcy opętane. Przerażające duchy przeszłości w Niemczech po drugiej wojnie światowej, Monica Black, wsłuchała się uważnie w głosy chorych na duszy i ciele, w historie opowiadane przez duchy, demony i czarownice. Przedstawiła te opowieści, prezentując jednocześnie tło historyczne, socjologiczne i politologiczne. Dlaczego właśnie kwestia zła zawładnęła powojenną wyobraźnią Niemców, dlaczego magiczne obsesje i apokaliptyczne wizje eksplodowały właśnie wtedy? Autorka próbuje dotrzeć do źródeł takiego nastawienia znacznej części Niemców. Jednym z nich były… wieszczące apokalipsę plotki, które lotem błyskawicy obiegały wsie i miasta. Co ciekawe, zostały one przestudiowane i opublikowane przez naukowca z Getyngi, Alfreda Decka. Nie skupiał się on na treści plotek, lecz na drogach, jakimi krążyły i na tym, jakim permutacjom podlegały.

Niemcy opętane - okładka książki/ fot. Roman Soroczyński_AJ
Niemcy opętane – okładka książki/ fot. Roman Soroczyński_AJ

Monica Black jest historykiem współczesnej Europy. Jej badania skupiają się na kulturowej i społecznej historii Niemiec, z naciskiem na epokę wojen światowych i dziesięciolecia bezpośrednio po 1945 roku. Wiele z jej prac dotyczyło narodowego socjalizmu – sposobów, w jaki budował on istniejące aspekty kultury niemieckiej, jak jego praktyki i rytuały były stopniowo wchłaniane w życie codzienne i to, co się z nim stało po 1945 roku. Traktuje swoje pisarstwo jako rodzaj etnografii historycznej. Pracuje jako redaktor naczelny czasopisma „Central European History” oraz zastępca redaktora recenzji dla „American Historical Review”, jest członkiem rady redakcyjnej „German Studies Review”. Wykłada historię na Uniwersytecie Tennessee. Za książkę Death in Berlin: From Weimar to Divided Germany otrzymała prestiżowe nagrody Wiener Library Ernst Fraenkel Prize oraz Hans Rosenberg Prize. Napisała o sobie:

Moje najtrwalsze zainteresowanie dotyczy tworzenia światów moralnych — światów, które my ludzie tworzymy i zamieszkujemy, przeważnie bez naszej pełnej świadomości tego — i które określają nasze poczucie dobra i zła, sprawiedliwości i czystości, brzydoty i obrazy, wartości i wartości. Takie światy mogą przybierać nieskończoną różnorodność form historycznych.

Autorka stwierdza, że pomimo prób przemilczenia nazistowskiej przeszłości, wielu Niemców miało poczucie winy. Koniecznością odkupienia grzechów próbowali oni tłumaczyć różne kataklizmy i… swoje choroby. Jak pojawiają się choroby, to trzeba je leczyć! Między innymi dlatego wszelakiej maści uzdrowiciele idealnie wstrzelili się w ówczesne potrzeby Niemców. Najsłynniejszymi  spośród nich byli Bruno Gröning i Waldemar Eberling. Autorka przedstawia, skąd się oni pojawili, jak – od dzieciństwa – rozwijała się ich działalność. Okazuje się, że takich, jak oni, było wielu! I kto by pomyślał, że w jednym z najbardziej oświeconych i cywilizowanych narodów tego typu ludzie znajdą wielki posłuch, a państwo przeobrazi się w kraj pełen zabobonów? Mimo ciężkiego tematu Monica Black – stosując fabularyzowaną formę i ukazując barwne szczegóły – opowiada o tym w sposób ciekawy i wciągający.

  • Monica Black, Niemcy opętane. Przerażające duchy przeszłości w Niemczech po drugiej wojnie światowej
  • Przełożył: Bartosz Kurowski
  • Redaktor inicjująca: Milena Rachid Chechab
  • Redakcja: Renata Bubrowiecka
  • Korekta: Małgorzata Denys
  • Projekt okładki: Paweł Panczakiewicz
  • Zdjęcie na okładce: The Print Collector/ Alamy Stock Photo/ Indigo Images
  • Wydawca: Prószyński Media Sp. z o.o., Warszawa 2021
  • ISBN 978-83-8234-213-0

    Leave a comment
    Your email address will not be published. Required fields are marked *