Co mogą odczuwać członkowie załogi statku kosmicznego? Spektakl na ten temat obejrzał i opisuje Roman Soroczyński.

W 2020 roku na rynku księgarskim pojawiła się The Employees duńskiej autorki Olgi Ravn. Książka została zaliczona do dystopijnej literatury science-fiction. O ile słowo „science-fiction” jest mi znane, o tyle musiałem sprawdzić, czymże jest owa dystopijność. Okazuje się, że motywem przewodnim utworów dystopijnych jest umieszczenie akcji narracji w bliżej nieokreślonym miejscu i czasie.

I tak właśnie było podczas spektaklu The Employees, zaprezentowanego na scenie warszawskiego Teatru Studio. Akcja widowiska rozgrywa się w bliżej nieokreślonej przyszłości, na statku kosmicznym, zaś Ziemia uległa zagładzie. Dowiadujemy się o tym z fragmentarycznych sprawozdań załogi statku, którą stanowią ludzie i humanoidalne roboty. Wszyscy członkowie załogi podlegają zimnym, biurokratycznym rygorom, które wydają się nie mieć sensu. W tych ekstremalnych warunkach zamknięta społeczność zmuszona jest skonfrontować się z pytaniami o różnice między ludzkim a nie-ludzkim światem i o istotę świadomości.

Reżyser, Łukasz Twarkowski, zastosował bardzo ciekawy sposób relacjonowania tego, co działo się na statku: widzowie siedzą z czterech stron obiektu i na ekranach obserwują, co się dzieje w środku.

A dzieje się sporo! Ludzie tęsknią za Ziemią i buntują się przeciwko zbiurokratyzowanym zasadom obowiązującym na statku, a humanoidy, uznawane za byty pozbawione typowej ludzkiej zmysłowości, domagają się możliwości odczuwania i rozwijania swoich zmysłów. Ba! Nie czekają na pozwolenie i rozwijają je: zakochują się, czują podnietę podczas całowania.

Podczas oglądania spektaklu pojawiało się u mnie wrażenie, że… lada moment humanoidy opanują świat, w którym żyjemy. Ten wątek pojawiał się wcześniej na przykład w twórczości Stanisława Lema i w takich filmach, jak „Terminator” czy – pozostając na gruncie polskim – w serialu „Alternatywy 4”. Z kolei w ostatnich dniach zaakcentowano zaangażowanie robotów w medycynie.

Ale to my, ludzie, chcemy, aby technologia była coraz bardziej inteligentna i dotrzymywała nam towarzystwa. Z drugiej strony stajemy się, dzięki niej, coraz  bardziej zrobotyzowani. Czymże zatem jest ludzka świadomość? Czy mózg i umysł to jedno i to samo? Spektakl The Employees zadaje te pytania i drąży temat dalej. Czy, po poznaniu prostego i szybkiego sposobu na rozpracowanie działania ludzkiego mózgu, człowiekowi uda się zbudować sztuczny mózg, który wbudowany w robota, przekształci humanoida w człowieka? Co zrobią algorytmy sztucznej inteligencji, które wyposażone w zestaw pewnych narzędzi do rozwiązywania zadań i ucząc się na własnych błędach, przekroczą możliwości, jakie założył dla nich programista? Czy rozwijający się, stale uczący system sztucznej inteligencji może przekroczyć tę magiczną granicę, za którą przestaje być jedynie niepokonanym szachistą, a staje się szachistą odczuwającym radość z wygranej? W ten oto sposób przed ludzkością otwierają się nowe szanse, ale powstają też nieznane wcześniej zagrożenia.

Sposób prezentacji widowiska The Employees jest dosyć nietypowy, opiera się tradycyjnemu rozumieniu teatralności. Możliwość oglądania go z różnych stron na wspomnianych wcześniej ekranach, możliwość spacerowania wokół kapsuły i spotykania aktorów, którzy co pewien czas z niej wychodzą, sprawia, że widzowie stają się częścią dystopijnego świata, a nie tylko jego obserwatorami.

Co ciekawe, niemal równolegle z prezentacją spektaklu The Employees w Teatrze Studio ukazał się przekład książki z języka duńskiego na język polski: ZAŁOGA. Protokół z przyszłości w tłumaczeniu Bogusławy Sochańskiej.

Jeżeli ktoś chce zanurzyć się w świat nieokreślonej i nieznanej przyszłości, przy tym lubi nowinki techniczne w teatrze, znajdzie w spektaklu wiele ciekawych zagadnień. Jeśli ktoś jest zwolennikiem tradycyjnego sposobu prezentacji widowisk teatralnych, ma szansę na przekonanie się, że – po zajęciu miejsca w wygodnym fotelu, jak uczynił to piszący te słowa – nowoczesna forma nie przeszkadza w dobrym odbiorze treści przekazu. Zatem warto obejrzeć ten spektakl.

• The Employees – premiera: 21 stycznia 2023 r., Teatr STUDIO w Warszawie,  Duża Scena im. Józefa Szajny
• Autorka: Olga Ravn
• Przekład z duńskiego: Bogusława Sochańska
• Reżyseria: Łukasz Twarkowski
• Adaptacja tekstu i dramaturgia: Joanna Bednarczyk
• Scenografia: Fabien Lédé
• Kostiumy: Svenja Gassen
• Muzyka: Lubomir Grzelak
• Światła: Bartosz Nalazek
• Konsultacja ruchowa: Rob Wasiewicz
• Video: Jakub Lech
• Operatorzy kamer: Iwo Jabłoński, Gloria Grünig
• Kierowniczka produkcji: Monika Balińska
• Inspicjentka: Zuzanna Prusińska
• Asystent reżysera: Adam Zduńczyk
• Asystentka produkcji: Aleksandra Urban
• Makieta i obiekty: Katarzyna Rytka
• Realizacja światła: Jan Zajączkowski
• Realizacja dźwięku: Damian Kruszewski, Rafał Szydłowski
• Realizacja wideo: Adrien Cognac, Adam Kuznowicz
• OBSADA: Małgorzata Hajewska-Krzysztofik – gościnnie (nagranie audio) / Dominika Biernat / Daniel Dobosz / Maja Pankiewicz / Sonia Roszczuk / Paweł Smagała / Rob Wasiewicz