Antywojenna historia

R

„Johnny poszedł na wojnę” – to wstrząsająca, antywojenna opowieść. Książkę prezentuje Roman Soroczyński.

John Bonhaim jest młodym człowiekiem, który – jako ochotnik – zaciąga się do wojska, aby walczyć za demokrację podczas I wojny światowej. Zostaje ciężko okaleczony: traci twarz, ręce, nogi i większość zmysłów. Jest więźniem w swoim ciele. Pozostaje jednak w pełni władz umysłowych, czego na początku nie dostrzegają lekarze. Utrzymują pacjenta przy życiu głównie w celach naukowych. Pomimo, że odkrywają, iż Bonhaim jest świadomy swojego stanu i sytuacji, nie traktują poważnie niemych błagań o szybką śmierć i zostawiają go w świecie jego własnych myśli.

Johnny poszedł na wojnę – to wstrząsająca, antywojenna historia, na podstawie której powstał kultowy film pod tym samym tytułem. Został on wyreżyserowany przez… autora książki, Daltona Trumbo. Nic dziwnego: wszak był on amerykańskim scenarzystą, reżyserem i pisarzem. W 1947 roku, w wyniku konfrontacji ze słynną komisją McCarthy’ego, trafił na czarną listę Hollywood i stracił możliwość pracy w amerykańskiej kinematografii. W 1950 trafił na 11 miesięcy do więzienia. Dopiero dziesięć lat później skreślono go z tej listy. Światowa premiera  filmu miała miejsce 14 maja 1971 roku.

Historia Joe Bonhaima zainspirowała również innych artystów. Między innymi James Hetfield i Lars Ulrich stworzyli One – jeden z najpopularniejszych utworów zespołu Metallica. Zaś sama książka zebrała szereg prestiżowych nagród, w tym National Book Award. Co ciekawe, ukazała się ona 3 września 1939 roku, a więc dwa dni po wybuchu II wojny światowej.

Johnny poszedł na wojnę - okładka książki/ fot. Roman Soroczyński
Johnny poszedł na wojnę – okładka książki/ fot. Roman Soroczyński

Akcja powieści rozgrywa się w umyśle Johnego: teraźniejszość miesza się z retrospekcją, wyobrażenia splatają się z koszmarną rzeczywistością. Jak rozpoznać poszczególne pory roku czy dnia? Jak odróżnić sen od jawy? Jak skomunikować się z innymi osobami? Co im „powiedzieć”? Johnny niemal ironicznie podchodzi do swojej sytuacji:

Jak się nad tym zastanowić wydawało się to sensowne. Mnóstwo chłopaków miało słuch zniszczony przez fale uderzeniowe. … Wielu chłopaków oślepło. … W szpitalach polowych za linią frontu leżało mnóstwo chłopaków którzy oddychali przez rurki i mnóstwo bez brody i mnóstwo bez nosa. … Tylko że u niego skumulowały się wszystkie te przypadki. Pocisk pozbawił go twarzy … Mały zgrabny pocisk który jakimś cudem ominął jego żyłę szyjną i kręgosłup.

Większość czytelniczek i czytelników zapewne zauważy, że w powyższym cytacie nie ma ani jednego przecinka. Trudno mi określić, czy taki dziwny styl ma jakąś nazwę. Jeśli tak, to jaką? Wiem jedynie, że od czasu do czasu ukazują się książki, które składają się z jednego długiego zdania, jak na przykład, licząca 128 stron, Lekcje tańca dla zaawansowanych Bohumila Hrabala z 1964 roku czy, wydana w 2016 roku, 270-stronicowa książka Solar Bones Mike’a McCormaka.

Po zrozumieniu swojej sytuacji John Bonhaim zaczął posługiwać się alfabetem Morse’a. Czy żądał zbyt wiele?

Chciał oczu żeby widzieć. … Chciał nosa żeby czuć… Chciał warg żeby jeść i mówić… Chciał rąk i nóg żeby móc pracować i chodzić i być jak mężczyzna jak istota żywa.

Sądzę, że w tych zdaniach została zawarta istota pragnień Joe Bonhaima. Czy można zatem dziwić się, że – wobec braku możliwości ich spełnienia – błagał dowódców i lekarzy o śmierć, gdyż nie chciał żyć w taki sposób? Jednak nikt  nie podjął decyzji o eutanazji. Powieść Johnny poszedł na wojnę jest pełna grozy i bólu, a zarazem stanowi  niezwykłe, żywe doświadczenie dla każdego, kto po nią sięgnie. Po jej przeczytaniu chyba każdy zacznie patrzeć na swe życiowe problemy już z zupełnie innej perspektywy.

  • Dalton Trumbo, Johnny poszedł na wojnę
  • Przekład: Ewa Ratajczyk
  • Redakcja: Sandra Popławska
  • Korekta: Anna Grelewska
  • Projekt okładki: Mikołaj Piotrowicz
  • Skład i łamanie: Dariusz Nowacki
  • Wydawca: Wydawnictwo Replika, Poznań 2022
  • ISBN 978-83-66989-99-3

    Leave a comment
    Your email address will not be published. Required fields are marked *