Nietypowe biografie

R

Bardzo lubię czytać biografie. Tym razem – przed zbliżającymi się Świętami Bożego Narodzenia – chciałbym polecić trzy książki, które są, i nie są, biografiami. Każda z nich jest nietypowa.

Najbardziej temu określeniu odpowiada książka Marek Pacuła. Satyryk z własnym tekstem, biografia artystyczna, której autorem, a zarazem wydawcą, jest Andrzej Pacuła.

Autor jest poetą, satyrykiem, dramaturgiem, scenarzystą, eseistą oraz autorem filmów i książek biograficznych. Debiutował tomem poezji Solna Góra – kroniki miejskie, którego kontynuacją była Uzbornia – kroniki rodzinne. Jest autorem świetnych książek poświęconych kompozytorowi Andrzejowi Zaryckiemu (Życie wspominam łagodnie…) i człowiekowi kina, Stanisławowi Janickiemu (W starym kinie Stanisława Janickiego). Teraz przyszła pora na jego starszego brata, Marka.

Marek Pacuła był niezwykłym człowiekiem. Z Piwnicy Pod Baranami pamiętam jego „wejścia” konferansjerskie, które były sztuką samą w sobie. Andrzej Pacuła przypomina dzieje wspólnej rodziny, a jednocześnie prezentuje drogę artystyczną bohatera publikacji. Występował on w czasie studiów (między innymi w akademiku „Żaczek”), współprowadził, z Krzysztofem Materną, „Spotkania z balladą” (tu autor prostuje mit założycielski „Spotkań…”), był radiowcem i reżyserem spektakli teatralnych. Sam nazywał siebie, autoironicznie, satyrykiem galicyjskim. Na przełomie 1997 i 1998 roku podjął najtrudniejszą decyzję w karierze artystycznej: został szefem artystycznym, a później konferansjerem Piwnicy Pod Baranami.

Wiele wątków publikacji przeplata się, przez co trudno oderwać się od niej. Oprócz wspomnień rodzinnych i artystycznych są wypowiedzi osób, które uczyły się i studiowały razem z Markiem Pacułą, występowały z nim na scenie lub z podziwem oglądały jego artystyczne poczynania.

Marek Pacuła - okładka książki/ fot. Roman Soroczyński
Marek Pacuła – okładka książki/ fot. Roman Soroczyński

Jest jeszcze jedna nietypowość książki Marek Pacuła. Satyryk z własnym tekstem, biografia artystyczna Andrzeja Pacuły. Otóż wydrukowano ją tylko w 599 egzemplarzach! Jest przeznaczona do dystrybucji bezpłatnej. Projekt był współfinansowany przez Gminę Miejską Kraków oraz osoby prywatne. Bardzo się cieszę, że autor zaproponował mi udział w tym przedsięwzięciu. Mam jednak nadzieję, że znajdzie się wydawnictwo, które zechce opublikować większy nakład tej, niezwykle interesującej, publikacji.

  • Marek Pacuła. Satyryk z własnym tekstem, biografia artystyczna
  • Tekst, redakcja, koncepcja edytorska, dokumentacja i wybór fotografii – Andrzej Pacuła
  • Fotografia na pierwszej stronie okładki: Arkadiusz Sędek
  • Wydawca: Andrzej Pacuła, Bochnia – Kraków 2021
  • ISBN 978-83-66253-35-3

We wstępie do książki Wąski pas lądu Christine Dwyer Hickey napisano:

Przedstawione w tej powieści postaci oraz wydarzenia są fikcyjne i stanowią dzieło wyobraźni autorki.

Książka nawiązuje jednak do osoby żyjącej w realu: Edward Hopper był jednym z najsławniejszych i najbardziej uznanych malarzy amerykańskich. Wąski pas lądu – to przejmująca opowieść o samotności i smutku, a także wizja “amerykańskiego snu” w świecie po drugiej wojnie światowej. Jest to zarazem wyjątkowy, literacki portret jednego z największych malarzy dwudziestego wieku i poruszające studium jego małżeństwa.

Akcja powieści toczy się w 1950 roku na półwyspie Cape Cod, będącym najbardziej na wschód wysuniętą częścią stanu Massachusetts. Dziesięcioletni Michael spędza lato ze swoim rówieśnikiem Richiem i jego rodziną. Kiedy pozostawieni sami sobie chłopcy poznają mieszkające w pobliżu, w niewielkim domku nad plażą, małżeństwo artystów, Jo i Edwarda Hopperów, rodzi się między nimi niezwykła przyjaźń.

Edward Hopper jest sfrustrowany brakiem weny twórczej. Chce malować, ale nie może: nie odpowiadają mu kolory, światło, postaci. Potrzebuje i rozpaczliwie szuka impulsu. Do tego dochodzą problemy zdrowotne. Ni stąd ni zowąd, zadurza się w pięknej Katherine, ciotce Richiego, której pozostało niewiele życia. Co na to jego żona? Jest porywcza, obsesyjnie zazdrosna o męża, a jednocześnie przysłonięta przez niego. Wobec tego gwałtownie wyładowuje się, a to za pomocą lawiny słów, a to rozmaitych gestów. Czasem jej agresja przekształca się w autoagresję. Zaprzyjaźnia się z pewnym chłopcem – niemieckim sierotą, synem żołnierza hitlerowskiego, który był jednym z dzieci zabranych do USA, by znaleźć tam nowy dom.

Wąski pas lądu - okładka książki/ fot. Roman Soroczyński
Wąski pas lądu – okładka książki/ fot. Roman Soroczyński

Irlandzka powieściopisarka i autorka wielu opowiadań, Christine Dwyer Hickey, opublikowała między innymi książkę Pleciuga (Tatty), uznaną za jedną z pięćdziesięciu najlepszych Irlandzkich Książek Dekady. Jest również autorką trylogii dublińskiej, której akcja toczy się w latach 1913-58. Omawiana powieść, Wąski pas lądu, została uhonorowana prestiżową Walter Scott Prize w 2020 roku.

Mimo, że – jak zaznaczono – przedstawione w książce wydarzenia są fikcją, nie oznacza to, iż istota akcji też jest fikcją. Wręcz przeciwnie: autorka pokazuje, jak zmieniają się emocje między ludźmi – od czułości, poprzez obojętność, do agresji. Jak to w życiu! Choćby dlatego Wąski pas lądu jest godny polecenia.

  • Christine Dwyer Hickey, Wąski pas lądu
  • Przełożyła: Magdalena Iwińska
  • Redaktor inicjująca: Magdalena Gołdanowska
  • Redakcja: Joanna Habiera
  • Korekta: Marta Stochmiałek, Maciej Korbasiński
  • Łamanie: Ewa Wójcik
  • Projekt okładki: Sea Watchers, 1952 (oil on canvas), Hopper, Edward (1882-1967) / Private Collection / Photo © Lefevre Fine Art Ltd., London / Bridgeman Images
  • Wydawca: Prószyński Media Sp. z o.o., Warszawa 2021
  • ISBN 978-83-8234-173-7

O ile poprzednie książki są biografiami –  nie biografiami, o tyle Święta tradycja, własny głos. Opowieści o amerykańskim jazzie Piotra Jagielskiego jest… zbiorem tychże. Ale proszę nie myśleć, że autor skupia się li tylko na osobach. Otóż nie! Piotr Jagielski krąży po Stanach Zjednoczonych. Pokazuje pośpiech Nowego Jorku i życie w Chicago. Opowiada o narodzinach i rozwoju jazzu – jednego z najważniejszych gatunków muzycznych na świecie. Rozmawia ze współczesnymi jazzmanami, a jednocześnie wspomina tych dawniejszych. „Wynalezienie” jazzu,  przypisuje się Buddy Boldenowi, który, na przełomie XIX i XX wieku, grał w nowoorleańskiej dzielnicy Storyville. Jednak jeden z rozmówców Jagielskiego, Branford Marsalis, mówi:

Nowy Orlean nigdy nie był miastem jazzu. Był natomiast, i wciąż jest, miastem muzyki.

Jestem zaskoczony! Takich niespodzianek jest dużo więcej… Książka opisuje rozterki grających, dyskusje między nimi, jak należy grać jazz. Jeden z muzyków, czując się chyba niedowartościowany, zamordował lidera swojego zespołu. Okazuje się, że świat jazzowy różnie przyjmował i przyjmuje znakomitych solistów. O ile Jeff Buckley był bardzo ceniony – mimo, że grał „rozrywkowo”, o tyle wielu (z różnych względów) nie akceptowało Louisa Armstronga – chociaż wszyscy przyznają, że What a Wonderful World w jego wykonaniu jest rewelacyjny.

Autor przedstawia jazz nie tylko jako fenomen muzyczny. Nie zapomina również o historii rasizmu w Ameryce, bo dzieje amerykańskiego jazzu – to nie tylko losy muzycznych pionierów, ale przede wszystkim historia czarnych mieszkańców Ameryki XX wieku. To on, w nieustannym napięciu między tradycją a nowoczesnością, regułą a improwizacją, dawał i daje niedosiężną wolność.

Piotr Jagielski jest dziennikarzem. Był związany z Polską Agencją Prasową i portalem Onet.pl. Publikował także m.in. w „Newsweeku” oraz kwartalnikach „Kontynenty” i „Kopalnia. Sztuka Futbolu”. Jest autorem książek Bird żyje, Legia mistrzów oraz współautorem przekładu książki Robina D. G. Kelley’ego Thelonious Monk. Geniusz inny niż inni. Laureat nagrody Warszawskiej Premiery Literackiej.

Święta tradycja, własny głos - okładka książki/ fot. Roman Soroczyński
Święta tradycja, własny głos – okładka książki/ fot. Roman Soroczyński

Piotr Jagielski zmusił piszącego te słowa do kolejnych wydatków! Zamówiłem między innymi album Grace Jeffa Buckleya. Ale nie mam o to do autora pretensji! Książka Święta tradycja, własny głos… zainspirowała mnie do dalszych poszukiwań. A o to w czasie czytania głównie chodzi

  • Piotr Jagielski, Święta tradycja, własny głos. Opowieści o amerykańskim jazzie
  • Opieka redakcyjna: Przemysław Pełka
  • Redakcja: Magdalena Błędowska
  • Korekta: Anna Bogacz, Justyna Sadurska
  • Projekt okładki: Agnieszka Pasierska
  • Fotografia na okładce © by New York Daily News Archive/ Getty Images
  • Projekt typograficzny i redakcja techniczna: Robert Oleś / dad.pl
  • Skład: Agnieszka Frysztak / dad.pl
  • Wydawca: Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2021
  • ISBN 978-83-8191-355-3

    Leave a comment
    Your email address will not be published. Required fields are marked *