Katastrofy i reakcje

Jak ludzie reagują na informacje o różnych katastrofach? Dwie książki na ten temat prezentuje Roman Soroczyński.

Jak wiemy, w 1918 roku Polska odzyskała niepodległość. O początkach II Rzeczpospolitej napisano wiele: powstały książki naukowe i liczne powieści. Ich tematyka była bardzo różnorodna. I oto na rynku księgarskim pojawiła się publikacja, która przedstawia tamten okres z rzadko spotykanej perspektywy: KATASTROFY II RZECZPOSPOLITEJ. Tragedie, wypadki i klęski żywiołowe, które wstrząsnęły przedwojenną Polską.

Jej autor, Tomasz Specyał, jest absolwentem Wydziału Historii UAM w Poznaniu. Współautor książki Kryminalna historia Poznania. Za powieść Zatańczmy peyotl-stepa otrzymał wyróżnienie w Konkursie Literackim „Poznań to miasto-powieść”. Napisał scenariusze do filmów dokumentalnych: Pyrlandzki łącznik (o życiu Mariana Spoidy) i Dziki Zachód (o zbrodniach Armii Czerwonej w okolicach Szczecinka). Na naszej stronie prezentowaliśmy jego książkę Czarownica i Czarnoksiężnik. Bajki, legendy, podania ludowe (zob. https://heroldtargowka.pl/swiateczne-ksiazki/).

Autor skupił się na wydarzeniach, o których – mimo, że miały one dramatyczny przebieg i często obfitowały w liczne ofiary śmiertelne – mówi się niewiele. Tymczasem prasa międzywojenna obszernie informowała…

… o katastrofach kolejowych, lotniczych, morskich, budowlanych, o eksplozjach i pożarach, powodziach, wichurach, uderzeniach pioruna, które wyrządzały ogromne straty materialne i nierzadko zbierały mordercze żniwo wśród ludzi i zwierząt. Bywało niekiedy tak, że śmierć przeszła tuż obok (…).

Dwadzieścia kilka wydarzeń zostało ukazanych chronologicznie, od sierpnia 1922 roku do sierpnia 1939. Śmiertelne wypadki w II Rzeczpospolitej zdarzały się wśród ludzi pracujących na statkach, jak i turystów wędrujących po górach. Dotykały mieszkańców Wilna i Małopolski, gdzie dochodziło do nagłych, dramatycznych w skutkach powodzi. Powódź zalała również kopalnię „Artur”, z kolei kopalnia „Reden” została dotknięta aż trzema pożarami. Ilu górników zabiła żądza zysku właścicieli kopalń? Jak mordercze oblicze ukazywały w sztolniach żywioły ognia i wody?

Katastrofy II Rzeczpospolitej - okładka książki/ fot. Roman Soroczyński — Katastrofy II Rzeczpospolitej – okładka książki/ fot. Roman Soroczyński

Wśród opisanych wydarzeń znalazły się katastrofy komunikacyjne – związane z lotnictwem (m.in. Puck, 15 sierpnia 1922 r. i Piaseczno, 11 listopada 1937 r.), z koleją (Poznań, 15 grudnia 1933 r. i Krzeszowice, 2 października 1934 r.) czy transportem morskim (dwa wypadki masowca SS „Tczew”). Na miano paradoksu zasługuje fakt, że w 1929 roku polski statek otrzymał pomoc ze strony pancernika „Schleswig-Holstein”, który dziesięć lat później ostrzeliwał Westerplatte.

Tomasz Specyał oparł się na materiałach prasowych, które pojawiały się w okresie międzywojennym. Można wręcz odnieść wrażenie, że książka jest swoistym hołdem składanym przez autora dziennikarzom, którzy – często z narażeniem życia – relacjonowali przebieg katastrof oraz ich przyczyny i skutki. Tym samym autor kontynuuje jeden z kierunków, w jakim zmierzały badania prowadzone przez przedwcześnie zmarłego Leszka Adamczewskiego (zob. https://www.warszawa.pl/katastrofy-w-polsce/).

Wartością dodaną książki jest fakt, że Tomasz Specyał nie skupia się li tylko na suchych faktach: opisuje katastrofy w kontekście wydarzeń historycznych i gospodarczych, przedstawia ich skutki oraz uwypukla bardzo ważne i, niestety, aktualne przesłania. W Epilogu autor przedstawia skrótowo kilka innych tragicznych wydarzeń. Sądzę, że jest to zapowiedź kolejnej publikacji z tego zakresu. Już nastawiam się na nią, a tymczasem polecam pięknie wydaną i zawierającą dużo ciekawych informacji książkę o międzywojennych katastrofach w Polsce.

Tomasz Specyał, KATASTROFY II RZECZPOSPOLITEJ. Tragedie, wypadki i klęski żywiołowe, które wstrząsnęły przedwojenną Polską
Redakcja: Tomasz Nowak
Korekta: Izabela Durasiewicz, Danuta Urbańska
Skład i łamanie: Dariusz Nowacki
Projekt okładki: Mikołaj Piotrowicz
Zdjęcia w książce i na okładce pochodzą z domeny publicznej i wskazanych przy nich źródeł
Wydawca: Wydawnictwo Replika, Poznań 2023
ISBN 978-83-67295-70-3

Akcja drugiej z omawianych książek, zatytułowanej Szóstka, toczy się w końcówce lat sześćdziesiątych XX wieku. 7 grudnia 1967 roku tramwaj linii numer sześć w Szczecinie wypadł z torów. W wyniku katastrofy zginęło 15 osób, w tym 7 na miejscu. Kilkuset rannych trafia do lokalnych szpitali. Dzień po wydarzeniu w mediach pojawia się informacja, wskazująca na trop, że nie był to zwykły wypadek. Cenzura blokuje przekaz. Minister spraw wewnętrznych powołuje tajną grupę, która ma zbadać kulisy wypadku. Zespół tworzą śledczy, którzy dziesięć lat wcześniej przyczynili się do rozwiązania sprawy sekty ze Wzgórza Kupały. Ugne Galant z grupą śledczych poszukuje osób ratujących pasażerów po wypadku, którzy byli świadkami niecodziennych zdarzeń podczas akcji ratunkowej. O krok przed nimi są ludzie, którzy zrobią wszystko, by prawda nie ujrzała światła dziennego. Czy zbrodnia ku chwale Boga lub idei może zostać usprawiedliwiona?

Autor książki, Przemysław Kowalewski, jest szczecinianinem. Dziennikarz, wykładowca i pasjonat historii swojego rodzinnego miasta. Absolwent Uniwersytetu Szczecińskiego i stypendysta University of Exeter w Wielkiej Brytanii. Obserwator OBWE podczas wyborów do rosyjskiej Dumy w 2011 roku. Współautor publikacji Europa jutra. Stany Zjednoczone Europy czy Europa Ojczyzn, wydanej w 2022 przez Fundację Europejską. Współpracuje z “Monitorem Szczecińskim”. Wolne chwile dzieli pomiędzy rower, rolki, bieganie a przegadane wieczory z przyjaciółmi przy pełnym kuflu. W swoim dorobku ma opisywaną przez nas książkę, zatytułowaną Kozioł (zob. https://heroldtargowka.pl/ze-szczecina-na-wolin/).

Szóstka - okładka książki/ fot. Roman Soroczyński — Szóstka – okładka książki/ fot. Roman Soroczyński

Przemysław Kowalewski w bardzo ciekawy sposób oddał atmosferę tamtych lat i klimat mrocznego Szczecina, snute wówczas teorie spiskowe. Pamiętajmy, że w Polsce rozkręcała się nagonka antysemicka, toczyła się walka między frakcjami w PZPR [młodszym Czytelnikom przypomnę: Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej – przyp. RS]. We wstępie autor zaznaczył:

W tle występują postaci historyczne, stanowią element kreacji tła fabuły utworu.

Uważam, że autor w mistrzowski sposób wykorzystał fakt istnienia tych postaci! Nie jestem zwolennikiem porównywania polskich twórców do gwiazd światowego formatu (na przykład: „polski Frederick Forsyth”), ale muszę przyznać, że Kowalewski ma duże szanse, by zyskać dużą sławę jako autor powieści sensacyjnych z politycznym tłem.

Oczywiście, dużą rolę odgrywa wątek kryminalny, badany przez specgrupę, w składzie której znajduje się bohater wspomnianej wyżej książki – awansowany do stopnia kapitana Ugne Galant. Dlaczego giną świadkowie wypadku? Czy nadmiernie spożywany przez Galanta alkohol stanie na przeszkodzie wyjaśnieniu sprawy?

Nie odpowiem na te pytania, ale zaręczam: jak ktoś zacznie czytać Szóstkę, to z trudem oderwie się od książki.