Co mogło spowodować zniszczenie niemal całego miasta? Nawiązującą do tego powieść prezentuje Roman Soroczyński.

Kilka razy przebywałem służbowo w Jaśle, ale z ręką na sercu przyznam, że nigdy nie usłyszałem o tym, że we wrześniu 1944 roku miasto zostało zburzone w 97% (słownie: w dziewięćdziesięciu siedmiu procentach).

Dowiedziałem się tego dopiero od Andrzeja Jeznacha – autora książki Sprawa Diabła. Właśnie do Jasła trafił bohater książki, nadinspektor Norbert Matula. Zaprowadziły go tam tropy pewnego śledztwa. Bowiem Norbert przygotowuje się do odejścia na emeryturę, ale wcześniej chce rozwikłać sprawę zagadkowej śmierci handlarza sztuką Hildebranda Gurlitta. Jest przekonany, że za przedwczesnym zamknięciem dochodzenia stoją polityczne matactwa ludzi dążących do zahamowania procesu denazyfikacji w powojennych Niemczech. Jednym z nich był Walter Gentz – pochodzący z Düsseldorfu prawnik, miłośnik Nietzschego, który w czasie II wojny światowej pełnił funkcję starosty w Jaśle. Początkowo z pasją budował, remontował i urządzał miasto. Gdy jednak okazało się, że Niemcy nie mają szans na utrzymanie Jasła, Gentz – ogarnięty wściekłą furią – wydał na miasto wyrok totalnej zagłady, doprowadzając do niemal całkowitego unicestwienia miasteczka.

Andrzej Jeznach urodził się na Warmii, choć czuje się Mazurem. W 1981 roku wyjechał z Polski. Przez długie lata mieszkał i pracował w Hamburgu, ale spędził też trzy lata w Moskwie. Obecnie mieszka w Warszawie, choć jedną nogą jest już w Hiszpanii, na Costa Blanca. Menedżer i przedsiębiorca z wieloletnim doświadczeniem na rynkach międzynarodowych. Z wykształcenia inżynier budowy okrętów, doktor nauk ekonomicznych. Pisać zaczął przed kilku laty. Poprzednie książki bazowały na osobistych doświadczeniach – dotyczyły zmiany w postrzeganiu życiowych wartości (Sztuka życia) lub przemyśleń na temat wprowadzanego przez niego nowego, humanistycznego stylu zarządzania przedsiębiorstwem (Szef, którego szukamy; Szef, który ma czas; Szef, który myśli). Sprawa Diabła jest jego pierwszą powieścią. Z pewnych wypowiedzi autora wynika, że nie ostatnią.

Autor sprawnie połączył wątek kryminalny z warstwą obyczajową i historią w tle. Poszerzamy swoją wiedzę z historii malarstwa. Warto zwrócić uwagę na umiejętne wplatanie filozoficznych myśli Friedricha Nietsche – jednego z najbardziej rozpoznawalnych, ale i najmniej rozumianych filozofów świata. Jak się okazało, Gentz, który często, w sposób błędny, powoływał się na Nietzschego, nie czytał jego dzieł. No cóż, podobną metodą posługiwał się jego wódz, Adolf Hitler.

W trakcie czytania Sprawy Diabła krążymy między okresem II wojny światowej, latami pięćdziesiątymi XX wieku i czasami współczesnymi. Co zatem łączyło Hildebranda Gurlitta, Waltera Gentza oraz zakochaną parę – mieszkankę Jasła Zofię Kaczkowską i podoficera Rudolfa Simona, który miał u niej w domu kwaterę? Pozwalam sobie na zacytowanie fragmentu pięknie opisanej sceny miłości tych dwojga:

(…). Najpierw długo ją całował, szepcząc do ucha piękne słowa miłości. Całował ją wszędzie. Nawet tam, gdzie nigdy by nie pomyślała, że kiedykolwiek ją ktoś pocałuje.

Jaką rolę odegrał w ich losach zaginiony autoportret Rembrandta? Kim jest tytułowy „Diabeł”: czy to tylko Gentz, czy może ludzie, którzy wykorzystywali każdą okazję do wzbogacania się i zemsty na innych? Jak w tym zamieszaniu zachowa się Norbert Matula? Pytań jest mnóstwo, ale warto poszukać odpowiedzi na stronach niebanalnej, pełnej zaskakujących zwrotów akcji, książki Sprawa Diabła.

• Andrzej Jeznach, Sprawa Diabła
• Redaktor inicjujący: Anna Derengowska
• Redaktor prowadzący: Michał Nalewski
• Redakcja: Małgorzata Grudnik-Zwolińska
• Korekta: Katarzyna Kusojć, Małgorzata Denys
• Projekt okładki: Paweł Panczakiewicz
• Ilustracje na okładce: © Abigail Miles/Arcangel.com // © Collaboration JS/Arcangel.com // © Ruiny Banku Polskiego przy ul. Kościuszki, 1945 r./Muzeum Regionalne w Jaśle
• Łamanie: Ewa Wójcik
• Wydawca: Prószyński Media Sp. z o.o., Warszawa 2023
• ISBN: 978-83-8352-055-1