W Narodowym Dniu Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego pojawia się ciekawa publikacja, którą omawia Roman Soroczyński.

W grudniu 1968 roku Chorągiew Wielkopolska ZHP otrzymała imię Powstańców Wielkopolskich. Jako młody harcerz uczestniczyłem w tej uroczystości, która była jedną z form upamiętnienia pięćdziesiątej rocznicy wybuchu Powstania Wielkopolskiego. Pamięć o powstaniu zawsze była bardzo żywa… w Wielkopolsce. W pozostałych regionach naszego kraju nie zawsze doceniano jego znaczenie. A przecież było to powstanie, które zakończyło się ZWYCIĘSTWEM! Zdecydowało ono o powrocie kolebki państwa polskiego w granice Rzeczypospolitej.

W ubiegłym roku weszła w życie ustawa o ustanowieniu dnia 27 grudnia świętem państwowym – Narodowym Dniem Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego. Dlaczego ten dzień? Właśnie 27 grudnia 1918 roku – nazajutrz po entuzjastycznym powitaniu w Poznaniu Ignacego Jana Paderewskiego – padły pierwsze strzały, które stały się iskrą do dalszych wydarzeń.

Jak napisałem wyżej, Powstanie Wielkopolskie nie zawsze było doceniane. Warto zatem rozszerzyć swoją wiedzę na jego temat. Znacznie może to ułatwić książka Powstanie wielkopolskie 1918–1919 pod redakcją naukową Olafa Bergmanna. Jest ona efektem wspólnej inicjatywy trzech instytucji: Muzeum Historii Polski w Warszawie, Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości w Poznaniu oraz Instytutu Pamięci Narodowej – Oddział w Poznaniu. Publikacja, wydana w ramach serii Wokół niepodległej, ukazuje Powstanie Wielkopolskie w bardzo szerokiej perspektywie, jego genezę lokując w wydarzeniach i procesach poprzedniego stulecia, a skutki w dziesięcioleciach po jego zwycięstwie. Obejmuje 15 tekstów przygotowanych przez badaczy zajmujących się tematyką zrywu wielkopolskiego oraz bogaty materiał ikonograficzny.

Ktoś czytający literalnie owe teksty mógłby odnieść wrażenie, że wiele kwestii powtarza się. Warto jednak zwrócić uwagę, że te same fakty można przedstawiać w różnych kontekstach, na przykład militarnym, politycznym czy gospodarczym. Moim zdaniem, jest to wartość dodana publikacji. Sam przez dłuższy czas skupiałem się na aspektach militarnych, a tymczasem Wielkopolska jest regionem silnym gospodarczo! Mój ogląd w tej kwestii mocno zmienił się po obejrzeniu świetnego serialu telewizyjnego, zatytułowanego „Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy”.

Wróćmy jednak do publikacji Powstanie wielkopolskie 1918–1919. Autorzy tekstów – historycy różnych pokoleń – odstąpili od ściśle naukowego języka i aparatu, by jak najlepiej przybliżyć nam różne aspekty związane z powstaniem. Dowiadujemy się zatem, jakie miało ono znaczenie dla Polski i Wielkopolski (Janusz Karwat), poznajemy historię Wielkiego Księstwa Poznańskiego (Przemysław Matusik), czytamy o pracy organicznej Wielkopolan (Witold Molik) i udziale Wielkopolanek w inicjatywach niepodległościowych (Patrycja Kanafocka). Poznajemy okoliczności wybuchu powstania (Marek Rezler) i jego uwarunkowania polityczne (Michał Polak). Oczywiście, poruszane są kwestie związane ze stroną militarną: udziałem Wielkopolan w innych, wcześniejszych, powstaniach (Olaf Bergmann), dowodzeniem (Bogusław Polak) i walkami powstańczymi (Zbigniew Pilarczyk) oraz późniejszym udziałem powstańców w walkach w obronie II Rzeczypospolitej (Mariusz Niestrawski i Bogumił Rudawski). Omawiana jest rola kobiet (Anna Barłóg-Mitmańska) i duchowieństwa (Zdzisław Kościański) w powstaniu. Na zakończenie Piotr Grzelczak prezentuje, w jaki sposób na przestrzeni lat upamiętniano Powstanie Wielkopolskie. I tu wracam do Harcerstwa: pierwszy naczelnik Szarych Szeregów, Wielkopolanin Florian Marciniak, ustalił, że dniami nominacji instruktorskich będą: 3 maja, 15 sierpnia, 11 listopada i… 27 grudnia.

Skupiam się na treści, ale sądzę, że i osoby traktujące dzieła sztuki jako źródło historyczne nie będą rozczarowane. Wręcz przeciwnie: w publikacji znalazły się między innymi historyczne zdjęcia, rysunki, karykatury oraz reprodukcje pocztówek i stalorytów.

Gorąco polecam – nie tylko dlatego, że to właśnie dzisiaj przypada 104 rocznica wybuchu Powstania Wielkopolskiego.

• Powstanie wielkopolskie 1918–1919
• Redakcja naukowa: Olaf Bergmann
• Recenzja: prof. Piotr Okulewicz, prof. Paweł Skibiński
• Wybór ilustracji: Olaf Bergmann, autorzy artykułów
• Adiustacja i korekta tekstów: Aleksandra Kubisiak
• Skład i łamanie: Maria Kowalska
• Wydawcy: Muzeum Historii Polski, Wielkopolskie Muzeum Niepodległości, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciw Narodowi Polskiemu, Poznań–Warszawa 2022
• ISBN 978-83-65248-68-8 (MHP) / 978-83-953434-9-0 (WMN) / 978-83-8229-579-5 (IPN)